In de 19de eeuw kende men – in het verlengde van de Verlichting die de politieke emancipatie op de agenda had geplaatst – het ‘Jodenvraagstuk’ en de in 1843 geschreven reactie van de dan nog jonge Marx (1818-1883) – het is een van zijn eerste artikelen – op de opvattingen van Bruno Bauer hieromtrent – net als Marx was Bruno een jong-hegeliaan maar hun wegen scheidden zich in 1841 waarna Bauer zich steeds uitdrukkelijker als reactionair en antisemiet liet gelden – laat een rijkdom en diepgang in het debat zien die we in de huidige, weer urgent geworden discussie over zowel antisemitisme als moslimimmigratie node missen. Het is daarom de moeite waard om nog eens terug te keren naar dit artikel waarin Marx tegelijk al laat zien welke weg hij zal inslaan.