Poetin vs. Hitler

Inleiding

Hitler geldt voor ons als het ultieme kwaad en aldus als Satan himself qua kwaadaardigheid niet te evenaren door anderen, met name vanwege de Holocaust. Maar ik denk dat bv. Stalin toen en ook Poetin nu welbeschouwd minstens zo kwaadaardig waren/zijn. Ik zal me hier richten op een eerste en korte vergelijking tussen Hitler en Poetin waarmee ik hopelijk de belangrijkste overeenkomsten en verschillen heb genoemd.

Hitlers ideologie

Ten eerste: strikt genomen was Hitler niet eens kwaadaardig maar veeleer ‘slachtoffer’ van de complottheorie dat de Joden op het wereldtoneel achter alle oorlogen en roofideologieën (zowel kapitalisme als communisme) zaten om andere volkeren te kunnen plunderen en vernietigen, zodat Hitler meende dat het Joodse volk moest worden vernietigd om het Duitse volk te kunnen redden. Ad fundum was Hitler een nationalist, antisemiet en fascist die meende dat een volk vitaler is naarmate het homogener (‘zuiverder’) is omdat er dan eenheid is (in plaats van verdeeldheid – door bv. immigratie – die verlamt omdat het de samenleving identiteits- en dus doelloos maakt). Daarin zit ook het socialistisch idee dat niet individualisme (liberalisme) maar samenwerking zowel het individu als de samenleving als geheel op een hoger plan tilt (vandaar de term ‘nationaal-socialisme’).

Oprechtheid en omkering

Deze ideologie en zeker ook de complottheorie is gevaarlijk en bv. Nietzsche – die in Wagneriaanse kring had verkeerd waar deze ideeën tot bloei waren gekomen en in welke lijn uiteindelijk Hitler ermee in aanraking kwam – zette het al bewust op z’n kop: niet de zuiverheid/zuivering maar de juiste mix van volkeren levert het sterkste ras. Maar er is geen twijfel dat Wagner en later ook Hitler oprecht geloofden in dit zuiverheidsnationalisme en in die zin zie ik geen kwaadaardigheid, hooguit een ideologische vergissing: het bewust verspreiden en versterken van dergelijke gevaarlijke ideeën en complottheorieën in ‘vijandelijke’ naties zonder er zelf in te geloven – dat Poetin bv. in Nederland doet via Forum voor Democratie – om die naties te verdelen, verzwakken en dus te kunnen domineren is daarentegen wel kwaadaardig. Overigens, dit verwijt van mij aan Poetin was in de kern precies ook de aanklacht van de nazí’s tegen de Joden om de kwaadaardigheid van de Joden te bewijzen (Poetin doet wat de Joden door de nazi’s werden aangewreven), hetgeen laat zien dat in dit ideologisch spel het ultieme goed en het ultieme kwaad zeer makkelijk van stuivertje wisselen, en opnieuw speelt Poetin als een echte demon bewust dit spel door consequent de ander te beschuldigen van eigen, Russische misdaden (bv. dat niet Rusland Oekraïne heeft aangevallen, maar dat het Westen op het punt stond Rusland aan te vallen en Poetin met z’n ‘militaire operatie’ net op tijd de aanval heeft afgewend) en zo goed en kwaad systematisch op z’n kop te zetten. Het gevolg is bewust door leugens gezaaide verwarring en verdeeldheid, hetgeen een uitdrukkelijk demonischer karakter heeft dan de bijna uitdrukkelijke duidelijkheid en oprechtheid van de nazi-ideologie.

Propaganda en postideologie

Natuurlijk was er nazi-propaganda zoals er ook bij deze oorlog in Oekraïne van beide kanten propaganda de wereld in wordt gebracht om de publieke opinie te beïnvloeden maar dat is iets anders dan de alles omkerende leugens van Poetin. Hitler was zelfs over z’n propaganda opvallend eerlijk en betoogde in onder meer Mein Kampf dat je intellectuelen met argumenten en het volk met propaganda, die geen leugen maar versimpeling en herhaling betreft, moet overtuigen. Er zijn belangwekkende overeenkomsten tussen Hitlers en Poetins politieke doelstellingen, zoals irredentisme en revanchisme, maar die hebben bij Poetin een postideologisch karakter: Poetin acht zichzelf niet de Messias die z’n volk redt zoals Hitler maar is slechts een maffiabaas en terrorist die de Staat tot z’n beschikking heeft gekregen om elke tegenstander uit te schakelen, z’n invloedssfeer uit te breiden en z’n macht te verabsoluteren. De ontkenning van nationalistische grenzen maakt ook onduidelijk waar Poetin zal stoppen met z'n veroveringsoorlogen en staat wel vast dat alleen geweld hem zal stoppen, nu oorlog en geweld Poetin aan de macht bracht en hij geen andere politieke doelen heeft dan meer oorlog en meer geweld om meer macht te verwerven. Al met al doet de vergelijking tussen Hitler en Poetin zo beschouwd de vraag rijzen wat het grootste kwaad is: goed willen doen met desastreuze gevolgen voor iedereen ('de weg naar de hel is bezaaid met goede bedoelingen') of alleen aan jezelf denken.

De nieuwe Ceasar

Ook Hitler werd wel opgevat door bv. Spengler als de nieuwe Ceasar in een tijdperk dat de macht van ideeën is verruild voor de macht van het geld en politiek nog slechts gaat om het verwerven van macht met de massa slechts als middel voor de eigen machtshonger zoals ook Poetin zichzelf als het ware tot nieuwe tsaar (welk woord is afgeleid van Ceasar) heeft gekroond, maar veelzeggend is dat Hitler relatief weinig vermogen verwierf terwijl Poetin juist een product is van het roofkapitalisme van na de ineenstorting van het communisme en als kleptocraat waarschijnlijk de rijkste man ter wereld is. Zijn politiek is een soort Trumpiaans ‘make Russia great again’ bij wijze van revanchisme op met name de ‘overwinnaar’ VS na de ineenstorting van de Sovjet-Unie en het einde van de Koude Oorlog en de ideologische overwinning van het liberalisme in Fukuyama’s einde van de geschiedenis, maar het is – net als bij Trump – puur voor eigen gewin en glorie: anders dan bij het nazisme als massabeweging – het fascisme heeft de twijfelachtige eer de eerste echte democratische beweging te zijn die bewust alle standen/klassen en daarmee klassieke ideologieën (conservatisme voor de aristocratie, liberalisme voor de burgerij en socialisme voor de arbeider) verenigde – is er slechts de zelfverrijking van Poetin en z’n vrienden. In plaats van het volk uitdrukkelijk mee te nemen en er een nationaal project van te maken, zoals totalitaire ideologieën zoals het nazisme doen, is in Poetins Rusland er slechts eliminatie van verzet en tegenstanders waardoor het volk juist leert zich van de politiek af te wenden. Politiek is er weer een spel van de elite waar de bevolking zich niet mee moet bemoeien, zoals het dat was voor de democratische en daarmee ideologische ontwakening vanaf de 18de eeuw bij wijze van secularisering van religie in een politieke heilsgedachte. Poetin is het duidelijkste voorbeeld van – in de geest van Spengler beschrijvende – Huntington met z’n postideologische terugkeer van de geschiedenis door middel van zijn botsing-der-beschavingen-these waarin niet-Westerse machthebbers de hegemonie van het Westen, zowel militair als qua waarden, zullen uitdagen en de eigen regio op grond van een cultureel-religieuze eenheid willen domineren met irredentisme en dus oorlogen in of met buurlanden als gevolg.

Postnationalisme

Dat maakt het karakter van Poetins oorlog postnationalistisch of postkoloniaal: in de moderniteit was nationalisme – als de concrete uitdrukking van democratie als Rousseau’s volkssoevereiniteit – de belangrijkste vormende kracht van de wereldpolitiek met onder meer de twee wereldoorlogen maar ook de onafhankelijkheidsoorlogen van gekoloniseerde volkeren als gevolg. In de postmoderne wereld is er een terugkeer van rijken die meerdere volkeren tot eenheid – onder de al genoemde culturele overeenstemming – proberen te brengen: de EU is zo’n project maar ook Rusland is van oudsher zo’n rijk die vele volkeren binnen z’n grenzen probeert te ‘russificeren’. Het streven van een volk binnen het rijk naar soevereiniteit of zuiverheid geldt in Poetins ogen daarom als nationalisme en is onacceptabel voor Rusland die nota bene het nationalisme in z’n giftigste vorm, het nazisme, in de Tweede Wereldoorlog heeft verslagen. De ‘nationalistische’ afscheiding van Oekraïne bij de ineenstorting van het Sovjet-rijk is helemaal onacceptabel omdat het historische identiteitsvormende hart van het Russische Rijk in Oekraïne ligt (zoals overigens Kosovo het historische identiteitsvormende hart van Servië vormt en afscheiding van Kosovo onacceptabel is voor de Republiek Servië en sowieso de parallel tussen de ineenstorting van de Sovjet-Unie en de ineenstorting van Joegoslavië duidelijk is). In die zin zijn Hitlers politiek en Poetins politiek inderdaad tegengesteld: waar Hitler primair het Duitse volk wilde zuiveren van ‘niet te integreren’ vreemde elementen, wil Poetin met elk middel dat hij heeft de Oekraïeners niet alleen integreren maar zelfs assimileren ofwel russificeren. Dat resulteert weliswaar niet in een Holocaust als ijzingwekkende vernietigingsmachine – op grond waarvan men Hitler veel misdadiger kan achten dan Poetin – maar voor een deel zijn Poetins oorlogsmisdaden toch hetzelfde en voor een deel anders maar niet minder gruwelijk. Immers, ook Rusland heeft concentratiekampen (‘filtratiekampen’) opgezet voor Oekraïners, waarbij Oekraïners die niet wensen te worden gerussificeerd worden gemarteld en vermoord, en worden vrouwen verkracht en kinderen naar kampen in Rusland of bezet Oekraïne gebracht om hun Oekraïense identiteit te wissen. Poetins politiek is aldus een van grootschalige etnische zuivering omdat Oekraïne niet alleen als soevereine Staat maar ook als natie (volk) geheel moet worden gewist.

Boudry

Maarten Boudry maakte veel los met z’n opmerking dat de nazi’s rationeler en terughoudender waren dan Islamitische Staat. Ik denk dat hij gelijk had: de nazi’s streefden naar moderne efficiëntie dus industriële vernietiging zonder tijd te verspillen aan systematische verkrachtingen, folteringen en andere terreur of barbarij hetgeen natuurlijk ook het democratische draagvlak onder Duitsers voor het naziregime fataal zou ondermijnen. Al in de Tweede Wereldoorlog waren het met name de Russische soldaten die gevreesd werden vanwege hun verkrachtingen en ook Poetin zet – in contrast met Hitler – uitdrukkelijk alle vormen van terreur c.q. middeleeuwse oorlogsvoering in om het Oekraïense volk te breken: foltering en verkrachting om te vernederen en de wil te breken alsmede belegering en vernietiging van de voedselvoorraden om de Oekraïense bevolking (en ongewild ander delen van de wereld) uit te hongeren, dat herinneringen oproept aan Stalins Holodomor die miljoenen Oekraïners als straf voor hun onwil zich aan het communisme te onderwerpen de hongerdood indreef. Het doel is immers niet lijfelijke vernietiging – al geeft Poetin niets om mensenlevens en zet hij ook z’n eigen soldaten (die overigens vooral uit de uithoeken van Rusland komen en veelal tot etnische minderheden behoren) in als kanonnenvoer – maar totale onderwerping aan Ruslands en dus Poetins macht. Wat dat betreft is Poetin een combinatie van de ergste massamoordenaars zoals Hitler, Stalin en Islamitische Staat waarbij hij zijn oorlogsmisdaden overigens niet verhult, zoals de nazi’s deden, en ook niet laat filmen om de wereld z’n wreedheid te tonen, zoals Islamitische Staat deed, maar doet hij het in het openbaar zodat de terroristische werking op lokaal niveau niet wordt gemist om vervolgens voor binnenlandse en buitenlandse doeleinden de vijand zelf ervan te beschuldigen (het was bv. zogenaamd een Oekraïense raket die de school of het passagiersvliegtuig raakte) om de gruwelheden zo tot inzet te maken van zijn postmoderne informatieoorlog. Overigens is het ook die informatieoorlog - geen oorlog is zo volop gefilmd en gedocumenteerd als de oorlog in Oekraïne - die Poetin enigszins dwingt terughoudend te zijn, maar we weten niet tot welke escalatie hij bereid is als hij de oorlog zo niet kan winnen, waarbij ook de kracht van het Oekraïense leger met hulp van de Westerse landen de mogelijkheden voor Rusland beperkt.

Conclusie

Men moet echter een zeer wantrouwende, complotterige en/of postmodernistische houding jegens de Westerse media hebben om Poetins in alle opzichten onwaarschijnlijke, omgekeerde versies van de werkelijkheid te geloven waarbij die Westerse media onafhankelijk zijn en democratisch worden gecontroleerd hetgeen niet geldt voor de Russische representaties van de werkelijkheid die volledig door de dictator Poetin worden gecontroleerd. De Westerse media bedrijven wel propaganda – bv. Oekraïense overwinningen krijgen meer aandacht dan de Russische overwinningen, met name omdat men z’n informatie vooral van Oekraïense kant krijgt – maar laten ook zien dat Poetin onmiskenbaar bezig is met etnische zuivering, terreur en systematische andere oorlogsmisdaden die een ander karakter hebben dan de modernistische machinale vernietiging door de nazi’s maar die in z’n middeleeuwse wijzen van foltering en barbarij niet minder gruwelijk zijn waarbij Poetin ook niet wordt gedreven door een ideologie maar ordinaire machtswellust. En ook de mensen die Poetins versie geloven en tegen de Oekraïense en eigen leiders gebruiken, verraden daarmee een zekere kwaadaardigheid als bewuste medeplichtigheid in het kwaad (in contrast met de Duitse ‘wir haben es nicht gewusst’).